دپښتنو هجرتونه دلوى افغانستان دجوړېدلو لامل دى (٣)
٢٠ / ١٢ / ٢٠٠٨
ډاکټر قاضي.ح . ښاد جبارخېل
Sapi’s Center for Pashto Research & Development
خپلواکي پوهنـــــــه
دپښتنو هجرتونه
دلوى افغانستان دجوړېدلو لامل دى
(٣)
په ١٤٤٤ع کال کښې اسلام خان لودي دسلطان بهلول لودي تره يو ولايت جوړ کړ، چې مرکز يې ( ست پور) نومول شوى و. دلودي د دې څانگې حکومت تر ١٧٠٠ ع کال پورې اوږد شو. دپنجاب په خوشاب کښې يو شمېر پښتانه په کرهڼه اخته ول، خو دپنجاب په گرداس پورکښې ډېر پښتانه مېشته ول . دغه راز د امر تسر په بېلو بېلو برخو کښې پښتانه مېشته شوي وه. ميانوالي ته پښتانه په يوولسمه عيسوي پېړۍ کښې مېشته شوي دي. که څه هم سلطان محمد ولېږدول ، خو ١٥٠ کاله وروسته نيازي پښتانه بېرته په کښې ځاى په ځاى شول . ايساخېل هم ورغلل.
د سلطان محمود غزنوي د سلطنت پر مهال ډېر پښتانه دهندوستان په گوهاناجهجر کښې واوسېدل ، چې زيات شمېر يې کاکازي او غوري وه.
افغانان دسلطان سکندر لودي په وخت کښې لوديانې ته راغلل . دسلطان سکندر دوه جنرالان ( محمد يوسف او نهنگ خان) دپښتنو پوره ملاتړ ته ولاړ ول .
په شپاړسمه پېړۍ کې پښتانه بنگال او بيهار ته رسېدلي وه.
په ١٥٦٣ع کال کښې ميرزا سليمان کړياني دبنگال او بيهار خپلواکي اعلان کړه او دى دبنگال او بيهار مشر شو. په دغه وخت کښې زياتو پښتنو دلته هم استوگنه خوښه کړه.
په راجستان ، جهاز پور ، هندوون ،، اينډا، اجمير، دنگان پور او په نور هند کې افغانان ځاى په ځاى شول.
د يادونې وړ ده، چې په ١٤٨٤ ع کال کې لودي سلطنت جوړ شوى دى .
داسې ښکاري ،چې پښتانه پرته له کومې موخې له خپلو غرنيو سيمو دهند لوري ته وخوځېدل ، خو يو وخت د دوى پام شو، چې نور دهند پښتانه په هند کښې ورو ورو ډوب شول. يعنې خپله ژبه او کولتور يې له لاسه ورکړ؛ نو، ځکه پښتانه هم پاتې نه شول. اوس ښايي په هند کښې ددوى شمېره له ميلينو ډېره شوې وي .
پښتون لومړنى قوم دى ، چې کولتوري او سياسي غلامي يې نه ده کړې او خپل خپلواکه کولتوري ژوند يې ساتلى دى.
همدا لامل و، چې هوتکي ميرويس خان نيکه او احمد شاه بابا دکندهار مرکزيت ټينگ کړ.
هوتکي ميرويس نيکه او دراني احمدشاه بابا پښتنوته ملي لومړيتوبونه وټاکل او د تاريخ ملي فلسفه يې روښانه او د ډاډ وړ کړه، چې نن يې پر اغېز د پښتنو په مشرۍ دبېلا بېلو قومونو د يو والي ولولې راپارولي . ددغه اغېز پر تاريخي او معنوي جبر په افغانستان ، ايران او هندوستان کښې مېشت پښتانه او نور قومونه له فکري او عملي يووالي برخمن ول.
په ايران کښې عربو، زردشتيانو، کردانو، ارمنيانو، سني مذهبو بلوڅو؛ په هند کښې مسلمانانو په شمال کښې تاجيکو، ازبکو ، ترکمنو او نورو په افغان لښکرو او اداره کښې برخه درلوده ،چې افغان نظامونه يا دولتونه ترې جوړ شوي ؛ ددې خبرې سپړنه او څرگندونه اوس گرانه شوې، چې پښتانه بې تعصبه خلک دي.
داصولو منل، مېړانه او ځوانمردي هغه تاريخي ارزښتونه دي، چې هوتکي مير ويس خان خوندي کړل اواحمدشاه بابا وده ور کړه. ددوى په واکمنيو کښې هر چا دامن، قناعت او عدالت درناوى کاوه؛ ځکه ، چې تاريخي بهير په کښې خوندي شوى و. د تاريخ مادي پوهنه (کمونستي او ډيموکراسي) د شر او فساد په بڼه د تاريخ له معنوي پوهنې بېله گڼل شوې وه.
پښتنو په خپلو سيمو کښې تل کولتوري پناه اخيستونکي له دښمنانو ساتلي او هڅولي او دا ټاټوبى تل د امن او پناه ځاى گڼل شوى دى . پښتانه نه يوازې دظلم او ناروا مخې ته راپاڅېدلي او درېدلي ، بلکې دمظلوم دملاتړ او مدافعې لپاره يې د نياو،عدل او انصاف په نوم سرښندنه هم کړې ده.
دوى ديوه مظلوم دساتلو لپاره لس تنه قربان کړي ، خو دخپل تاريخي شتون روان بهير يې هم ساتلى دى؛ ځکه، نو د لوى افغانستان تاريخي او فرهنگي بنسټ ( خپلونه، ژغورنه او هڅونه) ټولو ته د يو اصل په توگه د درناوي وړ پاتې شوى دى.
نور بيا
Urdu Translation
پشتونوں کی ہجرتیں اور عظیم افغانستان کی تشکیل (حصہ 3)
٢٠/١٢/٢٠٠٨
ڈاکٹر قاضی۔ح۔ شاد جبارخیل
ساپی کا مرکز برائے پشتو تحقیق و ترقی
آزادی کے مطالعے پشتونوں کی ہجرتیں عظیم افغانستان کی تشکیل کا سبب
(٣)
١٤٤٤ء میں اسلام خان لودھی، جو سلطان بہلول لودھی کے چچا تھے، نے ایک صوبہ قائم کیا جس کا مرکز ست پور تھا۔ لودھی حکومت کی یہ شاخ ١٧٠٠ء تک جاری رہی۔ پنجاب کے خوشاب میں کچھ پشتون زراعت میں مصروف تھے، مگر گرداسپور، پنجاب میں بہت سے پشتون آباد تھے۔ اسی طرح، امرتسر کے مختلف حصوں میں بھی پشتون آباد ہوئے۔ پشتون ١١ویں صدی عیسوی میں میانوالی منتقل ہوئے۔ اگرچہ سلطان محمد نے ابتدا میں منتقل کیا تھا، مگر ١٥٠ سال بعد نیا زی پشتون دوبارہ وہاں آباد ہوئے۔ عیسی خیل بھی آئے۔
سلطان محمود غزنوی کے دور حکومت میں، بہت سے پشتون ہندوستان کے گوهانجہجر میں آباد ہوئے، جن میں زیادہ تر کاکازئی اور غوری تھے۔ افغان سلطان سکندر لودھی کے دور میں لودیانہ آئے، جن کی حمایت دو جرنیلوں محمد یوسف اور نہنگ خان نے کی۔
سولہویں صدی میں پشتون بنگال اور بہار پہنچے۔ ١٥٦٣ء میں میرزا سلیمان خانی نے بنگال اور بہار کی آزادی کا اعلان کیا اور ان کے رہنما بن گئے۔ اس وقت میں بھی بہت سے پشتون یہاں آباد ہوئے۔
افغان راجستھان، جیسلمیر، ہندوان، اٹندا، اجمیر، ڈنگان پور، اور ہندوستان کے دیگر حصوں میں بھی آباد ہوئے۔ یہ قابل ذکر ہے کہ لودھی سلطنت ١٤٨٤ء میں قائم ہوئی۔
ایسا لگتا ہے کہ پشتون بغیر کسی مخصوص مقصد کے اپنے پہاڑی علاقوں سے ہندوستان کی طرف ہجرت کر گئے۔ آخرکار، انہیں احساس ہوا کہ ہندوستان میں پشتون آہستہ آہستہ ضم ہو رہے ہیں، اپنی زبان اور ثقافت کو کھو رہے ہیں۔ نتیجتاً، وہ بھی باقی نہ رہے۔ اب تخمینہ لگایا گیا ہے کہ ہندوستان میں ان کی تعداد لاکھوں تک پہنچ چکی ہو گی۔
پشتون پہلی قوم ہیں جنہوں نے نہ تو ثقافتی اور نہ ہی سیاسی غلامی کی ہے اور اپنے آزاد ثقافتی زندگی کو برقرار رکھا ہے۔ یہی وجہ تھی کہ ہوتکی میرویس خان اور احمد شاہ بابا نے قندھار کو ایک مرکزی مرکز کے طور پر قائم کیا۔
ہوتکی میرویس خان اور درانی احمد شاہ بابا نے پشتونوں کے لیے قومی ترجیحات مقرر کیں، تاریخ کی قومی فلسفے کو واضح کیا اور اس پر یقین دلایا، جس سے آج مختلف قبائل کی اتحاد کی ولولے پشتون قیادت کے تحت بیدار ہو رہی ہیں۔ اس تاریخی اور روحانی اثر و رسوخ نے افغانستان، ایران، اور ہندوستان میں موجود پشتونوں اور دیگر قبائل کو فکری اور عملی اتحاد سے نوازا۔
ایران میں عرب، زرتشتی، کرد، آرمینی، سنی بلوچ؛ ہندوستان میں مسلمان؛ اور شمال میں تاجک، ازبک، ترکمان، اور دیگر افغان فوجوں اور انتظامیہ میں شامل ہوئے، افغان حکومتیں قائم کیں۔ اس بات کا جائزہ لینا اور وضاحت کرنا مشکل ہو گیا ہے کہ پشتون بے تعصب لوگ ہیں۔
اصولوں کی پیروی، بہادری، اور جوانمردی وہ تاریخی قدریں ہیں جو ہوتکی میرویس خان نے محفوظ کیں اور احمد شاہ بابا نے ان کی ترقی کی۔ ان کی حکمرانی میں ہر کوئی امن، اطمینان، اور انصاف کا احترام کرتا تھا، کیونکہ تاریخی تسلسل برقرار تھا۔ تاریخ کی مادی تشریح (کمیونزم اور جمہوریت) کو تاریخ کی روحانی تشریح سے علیحدہ سمجھا گیا۔
پشتونوں نے ہمیشہ اپنے علاقوں میں ثقافتی پناہ لینے والوں کو دشمنوں سے محفوظ رکھا اور ان کی حوصلہ افزائی کی، اور یہ علاقہ ہمیشہ امن اور پناہ کا مقام سمجھا گیا ہے۔ پشتون نہ صرف ظلم اور ناانصافی کے خلاف اٹھ کھڑے ہوئے ہیں بلکہ مظلوم کی حمایت اور دفاع کے لیے انصاف اور عدل کے نام پر قربانیاں بھی دی ہیں۔
انہوں نے ایک مظلوم کی حفاظت کے لیے دس جانیں قربان کیں، مگر اپنے تاریخی وجود کے تسلسل کو بھی برقرار رکھا ہے۔ اسی لیے عظیم افغانستان کی تاریخی اور ثقافتی بنیاد (رشتہ داری، حفاظت، اور حوصلہ افزائی) کو سب نے ایک اصول کے طور پر احترام دیا ہے۔
باقی پھر کبھی…
English Translation
The Migrations of Pashtuns and the Formation of Greater Afghanistan (Part 3)
20/12/2008
Dr. Qazi H. Shaad Jabarkhel
Sapi’s Center for Pashto Research & Development
Independence Studies The Migrations of Pashtuns The Cause of the Formation of Greater Afghanistan
(3)
In 1444 AD, Islam Khan Lodi, an uncle of Sultan Bahlol Lodi, established a province with its center named Sitpur. This branch of the Lodi government lasted until 1700 AD. In Punjab’s Khushab, some Pashtuns were engaged in agriculture, but in Gurdaspur, Punjab, many Pashtuns settled. Similarly, Pashtuns settled in various parts of Amritsar. Pashtuns migrated to Mianwali in the 11th century AD. Although initially moved by Sultan Muhammad, Niazi Pashtuns resettled there 150 years later. The Esa Khel also came.
During the reign of Sultan Mahmood Ghaznavi, many Pashtuns lived in Gohanjahjar, India, primarily Kakazai and Ghoris. Afghans migrated to Ludhiana during Sultan Sikandar Lodi’s time, with full support from his two generals, Muhammad Yusuf and Nahang Khan.
In the 16th century, Pashtuns reached Bengal and Bihar. In 1563 AD, Mirza Suleiman Khani declared the independence of Bengal and Bihar and became their leader. Many Pashtuns chose to settle there during this period.
Afghans also settled in Rajasthan, Jaisalmer, Hinduan, Itanda, Ajmer, Dangapur, and other parts of India. It is noteworthy that the Lodi Sultanate was established in 1484 AD.
It appears that Pashtuns migrated from their mountainous regions to India without a specific goal. Eventually, they realized that the Pashtuns in India were slowly assimilating, losing their language and culture. Consequently, they also ceased to remain distinct. It is now estimated that their numbers in India might have reached millions.
The Pashtuns are the first nation that has neither culturally nor politically been enslaved and have maintained their independent cultural life. This was the reason why Hotaki Mirwais Khan and Ahmad Shah Baba established Kandahar as a central hub.
Hotaki Mirwais Khan and Durrani Ahmad Shah Baba set national priorities for the Pashtuns, clarified and ensured the national philosophy of history, which today inspires the unity of various tribes under Pashtun leadership. This historical and spiritual influence enabled the Pashtuns and other tribes in Afghanistan, Iran, and India to achieve intellectual and practical unity.
In Iran, Arabs, Zoroastrians, Kurds, Armenians, Sunni Balochs; in India, Muslims; and in the north, Tajiks, Uzbeks, Turkmens, and others participated in Afghan armies and administration, forming Afghan governments. Exploring and explaining the unbiased nature of Pashtuns is now challenging.
Respecting principles, bravery, and chivalry were historical values preserved by Hotaki Mirwais Khan and promoted by Ahmad Shah Baba. During their reigns, everyone respected peace, satisfaction, and justice, as historical continuity was maintained. The material interpretation of history (communism and democracy) was considered separate from the spiritual understanding of history.
Pashtuns have always protected and encouraged cultural asylum seekers in their regions, considering their homeland a place of peace and refuge. They have stood against oppression and injustice, sacrificing for the defense and support of the oppressed in the name of justice and fairness.
They have sacrificed ten lives to protect one oppressed individual while maintaining the continuous flow of their historical existence. Therefore, the historical and cultural foundation of Greater Afghanistan (kinship, protection, and encouragement) remains respected by all as a fundamental principle.
To be continued…
