دهند په مغولي امپراتورۍ کې

دهند په مغولي امپراتورۍ کې
ارواښاد قدرت الله حداد فرهاد
مبارکه جمعه (جمعه) ١ / ٠٣ / ٢٠١٣
Sapi’s Center for Pashto Research & Development (Pashto)

دهند په مغولي امپراتورۍ کې په زرهاؤ پښتانه منصبداران ، واليان ، جاګيرداران وو چې هغه امپراتوري يې پريښو درولې وه . چې دافغان اشرف او مغل په کتاب کې دهغوى نومونه او فهرستونه چاپ شويدى .

نظام جوړول او سوله راوستل دپښتنو خوښ دى خو دکتابونو په حواله ددوى دې خبرې ته اهميت نه ورکوي چې دنظام په سرک ېبايد پښتون دريدلى وى مګر دا چې دوى دهمدغو نظامو له پلوه وټکول شول کوم چې ددوى دمټو په زوړر جوړ شوى وو په ١٤٤٤ م اسلام خان لودي دسلطان بهلول لويد تره يو ولايت جوړ کړ چې مرکز يې ست پور ؤ چې ټول لمايا بهاولپور په کې شامل ؤ دلودي ددې څانګې حکومت تر ١٧٠٠ پورې دوام وکړ . پنجاب ، خوشاب کې پښتانه په کرنې بوخت شول دپنجاب په ګرداس پور کې کافى ډير پښتانه ميشته وو کا کازو په تجارت لاس پورې کړ . همدغه راز دامر تسر په بيلو بيلو برخو کې پښتانه هستوګن شول .

ميانوالې ته پښتانه په يوولسمې پيړۍ کې راغلي وو که څه هم سلطان محمود وليږدول . مګر يوسل پنځوس کاله وروسته ، نيازى ، پښتانه بيرته دلته ځاى په ځاى شول . ايسا خيل هم راغلل په کال ١٥٤٠ م کې کله چې دسلطان محمود غوري سلطنت ؤ ډير پښتانه هندوستان ته راغلل ګوهانان جهجر کې ميشته شول او دغه پښتانه زياتره کاکازي او غورياني وو افغانان دسلطان سکندر لودي په وخت کې لوديانې ته راغلل دسلطان سکندر دوه جنرالانو محمد يوسف او نهنګ خان دپښتنو ملاتړ کاوه . شپاړسمې پيړې کې پښتانه بنګال او بيهار ته رسيدلي وو په ١٥٦٣ م کال کې ميرزا سليمان کړيانې دبنګال او بيهار خپلواکي اعلان کړه او دى دبنګال او بيهار مشر شو چې په دغه وخت کې زيات پښتانه دلته ميشته شول . دافغانانو ميشته کيدل په راجستان جهاز پور ، هندوون ، ايټنډا ، اجمير ، دنګان پور او نور هند کې ځاى په ځاى کيدل چې ١٤٨٢ ع کې لودي سلطنت جوړ شو .

داسې ښکاري پښتانه پرته له دې چې کوم خاص هدف ولري له خپلو غرنيو سيمو څخه دهند په لوري خوځيدل مګر يو وخت ددوى دې خبرې ته پام شو چې دهند په لويه اباد ۍکې دوى ډوبيږي نو ځکه احمد شاه بابا دکندهار مرکزيت ټينګ کړ . د هند پښتانه دپيړيو په ژوندانه کې يې خپله ژبه او کلچر له لاسه ورکړ . نو ځکه پښتانه پاتې نه شول دتاريخ له بيان سره سم اوس په هند کې ښايي ترپنځوس ميليونو رسيدلي وي .

پښتون يوازنى قوم دى چې دغلامۍ دوره يې نه ده تيره کړى او دغه قوم دمارکس دپنځه دورو فارموله ماته کړيده دمارکسيستانو په عقيده پښتانه سم فيوډالي دورې ته را تير شوى چې ددغه مطلب ذکر مخکې راغلى دى . مګر کومه ملي موضوع چې دهوتکو او بيا داحمد شاه بابا په دوره کې ليدله کيږي دظلم او تيرى په مقابل کې دپښتنو په مشرۍ دبيلو ، بيلو قومونو يوځاى کيدل دي . کوم چې افغانستان ، ايران او هندوستان کې رامينځ ته شوي وو داسې چې په ايران کې عرب ، زردشتيانو ، کردانو ، امرمنيانو اوسني مذهبو ، بلوڅو ، په هند کې مسلمانانو په شمال کې تاجکيو ، ازبکو ترکمنو او نورو په افغاني لښکرو ااو اداره کې برخه درلوده چې افغاني نظامونه يا دولتونه ترې جوړ شوى ددې خبرې توضيح يا څرګندونه ګرانه ده چې پښتانه بې تعصبه خلک دي داصولو رعايت کول ، ميړانه او ځوانمردي او احمد شاه بابا سلطنت دهر چا دپاره دامن او عدالت مرجع وه . پښتانه په خپلو سيمو کې نورو ته څيب ورکوي او هغوى له دښمنانو ساتي . دمثال په ډول که تاسو يثوې پښتنې سيمې ته لاړ شي ستاسو دسر او مال ساتنه دهماغه قوم پر غاړه ده چې تاسو ورسره اوسيږي . دغه تامين دپښتنې دولت له پلوه هم ورکول کيده چې اوسنۍ نړۍ کې دغه خبره په مشکل سره عملي
کيداى شي .

Urdu Translation

ہندوستان کی مغل سلطنت کے تحت
مرحوم قدرت اللہ حداد فرہاد مبارک
جمعہ 01/03/2013
ساپی کا مرکز برائے پشتو تحقیق و ترقی (پشتو)

ہندوستان کی مغل سلطنت میں ہزاروں پشتون افسران، گورنر، اور جاگیردار تھے جنہوں نے اس سلطنت پر نمایاں اثر ڈالا۔ ان کے نام اور فہرستیں افغان اشرافیہ اور مغلوں کی کتاب میں شائع ہو چکی ہیں۔

نظام قائم کرنا اور امن لانا پشتونوں کے لیے بہت اہمیت رکھتا ہے۔ تاہم، تاریخی حوالوں کے مطابق، ان کی اس کاوش کو اکثر نظر انداز کیا جاتا ہے۔ اصولی طور پر، نظام کے سر پر ایک پشتون ہونا چاہئے تھا، مگر انہیں انہی نظاموں کے ذریعے دبایا گیا جو ان کی طاقت سے بنائے گئے تھے۔ 1444 میں اسلام خان لودهی، سلطان بہلول لودهی کے چچا، نے ست پور کو مرکز بنا کر ایک صوبہ قائم کیا، جس میں پورا بہاولپور شامل تھا۔ لودهی حکومت کی یہ شاخ 1700 تک جاری رہی۔ پنجاب اور خوشاب میں پشتون زراعت میں مصروف ہو گئے، اور پنجاب کے گرداس پور میں بہت سے پشتون آباد ہوئے، جبکہ کچھ کاکازئی تجارت میں لگ گئے۔ اسی طرح، امرتسر کے مختلف حصوں میں بھی پشتون آباد ہوئے۔

پشتون گیارہویں صدی میں میانوالی آئے، حالانکہ انہیں شروع میں سلطان محمود نے منتقل کیا تھا۔ تاہم، ڈیڑھ سو سال بعد، نیازی پشتون یہاں دوبارہ آباد ہوئے۔ عیسی خیل بھی تقریباً 1540 میں آئے، جب سلطان محمود غوری کی حکومت تھی، اور کئی پشتون ہندوستان ہجرت کر گئے۔ گوہروں نے جھجر میں سکونت اختیار کی، اور یہ پشتون زیادہ تر کاکازئی اور غوریانی تھے۔ افغان سلطان سکندر لودهی کے دور میں لدھیانہ آئے، جن کی حمایت دو جرنیلوں محمد یوسف اور نہنگ خان نے کی۔ سولہویں صدی میں پشتون بنگال اور بہار پہنچے۔ 1563 میں میرزا سلیمان خانی نے بنگال اور بہار کی آزادی کا اعلان کیا اور ان کا رہنما بن گیا، جس وقت یہاں کافی پشتون آباد ہوئے۔ افغانوں کی سکونت راجھستان کے جیسلمیر، ہندوان، ایٹندا، اجمیر، اور ڈنگان پور میں بھی ظاہر ہوتی ہے جب 1482 میں لودهی سلطنت قائم ہوئی۔

ایسا لگتا ہے کہ پشتون بغیر کسی خاص مقصد کے اپنی پہاڑی علاقوں سے ہندوستان کی طرف بڑھے، لیکن ایک وقت پر انہیں احساس ہوا کہ وہ ہندوستان کی بڑی آبادی میں ضم ہو رہے ہیں، لہذا احمد شاہ بابا نے قندھار کو مرکز بنایا۔ صدیوں میں، ہندوستان کے پشتونوں نے اپنی زبان اور ثقافت کھو دی۔ نتیجتاً، تاریخی حوالوں کے مطابق، اب ہندوستان میں پشتونوں کی تعداد پچاس ملین تک پہنچ چکی ہوگی۔

پشتون واحد قوم ہے جس نے کبھی غلامی کا دور نہیں گزارا، اور اس قوم نے مارکس کے پانچ مراحل کے تاریخی ترقیاتی ماڈل کو توڑ دیا ہے۔ مارکسسٹوں کے مطابق، پشتون فیوڈالی دور سے گزرے بغیر آگے بڑھے ہیں، جیسا کہ پہلے ذکر ہو چکا ہے۔ تاہم، ہوتکی اور احمد شاہ بابا کے دور میں ظلم و زیادتی کے خلاف مختلف قبائل کا اتحاد قابل ذکر تھا۔ مختلف قبائل پشتون قیادت کے تحت متحد ہو گئے، افغانستان، ایران، اور ہندوستان میں اتحاد بنائے۔ ایران میں عرب، زرتشتی، کرد، آرمینی، مختلف مذاہب کے لوگ، بلوچ، ہندوستان میں مسلمان، شمال میں تاجک، ازبک، ترکمان اور دوسرے افغان فوجوں اور انتظامیہ میں شامل ہوئے، افغان حکومتیں تشکیل دیں۔ یہ بتانا مشکل ہے کہ پشتون تعصب سے پاک لوگ ہیں جو اصولوں کی پیروی کرتے ہیں، دلیری اور جوانمردی کا مظاہرہ کرتے ہیں۔ احمد شاہ بابا کی حکومت ہر کسی کے لئے امن اور انصاف کا منبع تھی۔ پشتون اپنے علاقوں میں دوسروں کو حفاظت فراہم کرتے ہیں اور انہیں دشمنوں سے بچاتے ہیں۔ مثال کے طور پر، اگر آپ کسی پشتون علاقے میں جاتے ہیں، تو مقامی قبیلہ آپ کی حفاظت کا ذمہ دار ہوتا ہے۔ یہ حفاظت پشتون حکومت کی طرف سے بھی فراہم کی جاتی تھی، جو موجودہ دور میں مشکل سے عملی ہو سکتی ہے۔

English Translation

Under the Mughal Empire of India

The late Qudratullah Hadad Farhad

Friday، 01/03/2013

Sapi’s Center for Pashto Research & Development (Pashto)

In the Mughal Empire of India, there were thousands of Pashtun officials, governors, and feudal lords who significantly influenced the empire. Their names and lists have been published in the book of Afghan nobility and the Mughals.

Establishing systems and bringing peace is highly valued by Pashtuns. However, according to historical records, this aspect of their contributions is often overlooked. Ideally, Pashtuns should have been at the forefront of the system, yet they were suppressed by the very structures they helped to build. In 1444, Islam Khan Lodi, an uncle of Sultan Bahlol Lodi, established a province centered in Sitpur, which included all of Bahawalpur. This branch of the Lodi government lasted until 1700. In Punjab and Khushab, Pashtuns were engaged in agriculture, and many Pashtuns settled in Gurdaspur, Punjab, with some Kakazai engaging in trade. Similarly, Pashtuns settled in various parts of Amritsar.

Pashtuns arrived in Mianwali in the 11th century, initially relocated by Sultan Mahmood. However, 150 years later, Niazi Pashtuns resettled in the area. The Esa Khel also arrived around 1540 during Sultan Mahmood Ghori’s reign, prompting many Pashtuns to migrate to India. The Gohars settled in Jhajjar, with most of these Pashtuns being Kakazai and Ghoris. During Sultan Sikandar Lodi’s time, Afghans came to Lodi, supported by his generals Muhammad Yusuf and Nahang Khan. By the 16th century, Pashtuns had reached Bengal and Bihar. In 1563, Mirza Suleiman Khani declared the independence of Bengal and Bihar, becoming their leader, during which many Pashtuns settled in these regions. Afghan settlements also appeared in Rajasthan’s Jaisalmer, Hinduan, Itanda, Ajmer, and Dangapur, coinciding with the establishment of the Lodi Sultanate in 1482.

It seems that Pashtuns migrated from their mountainous regions to India without a specific purpose, but eventually realized they were being absorbed into the vast population of India. Consequently, Ahmad Shah Baba established Kandahar as the center. Over centuries, Pashtuns in India lost their language and culture. According to historical accounts, the remaining Pashtuns in India may now number around fifty million.

The Pashtun is a unique nation that has never experienced a period of slavery, defying Marx’s five-stage historical development model. Marxists believe that Pashtuns have not passed through the typical feudal stage as mentioned earlier. However, the national unity observed during the Hotak and Ahmad Shah Baba periods, where different tribes united under Pashtun leadership against oppression, is noteworthy. These alliances formed in Afghanistan, Iran, and India, bringing together Arabs, Zoroastrians, Kurds, Armenians of various religions, Balochs, Muslims in India, Tajiks, Uzbeks, Turkmens in the north, and others in Afghan armies and administration, establishing Afghan governments. It is challenging to explain that Pashtuns are unbiased people who uphold principles, bravery, and chivalry. Ahmad Shah Baba’s kingdom was a source of peace and justice for all. Pashtuns in their regions provide protection to others and defend them against enemies. For instance, if you visit a Pashtun area, the local tribe is responsible for your safety. This protection was also provided by the Pashtun state, a practice that is difficult to implement in the modern world.

Source: http://www.scprd.com/paos_show.php?id=2242

© www.kakazai.com